Kategoria: Sprawozdania z kadencji 2007-2011
Odsłon: 1432

Posiedzenie Komitetu Nauk Prawnych PAN

Warszawa, dnia 22 października 2009 r.

Posiedzenie otworzyła S. Wronkowska. Tematem przewodnim był proces kształcenia prawników.

Wprowadzenie do tematu posiedzenia wygłosili S. Wronkowska oraz A. Szwarc.

S. Wronkowska wskazała na ogromny wzrost liczby studiujących oraz fakt powstania wielu nowych uczelni. Powoduje to, że jest wielu zdolnych studentów, którym nie poświęca się wystarczająco dużo czasu. Kolejnymi zjawiskami są praca uczonych na wielu etatach, możliwość studiowania za granicą, otwarcie zawodów prawniczych oraz nowe oczekiwania społeczne wobec prawników. Wydłuża się kariera naukowa, powstaje wiele publikacji nierecenzowanych. Należy zwrócić pilną uwagę na wychowanie młodzieży do pracy naukowej. Zbyt wielu doktorantów to nieraz problem finansowy dla uczelni (za przewody doktorskie trzeba bowiem płacić). Obserwuje się obniżenie poziomu doktoratów, upadek warsztatu naukowego (np. nierzetelne cytaty), upada forma współpracy mistrza z uczniem. Niepokoi ogromna dezintegracja badań naukowych. Cieszy natomiast, iż środowisko naukowe wygrało (zapewne) batalię w sprawie nowych przepisów o habilitacji.

A. Szwarc przedstawił wybrane problemy edukacji prawniczej.

1. Kształcenie na wydziałach prawa. Niektórzy proponują, aby miało ono charakter zawodowy, a nie akademicki. Jednak taki model byłby niepożądany. Obecny model – choć nie przygotowuje do pracy bezpośrednio po studiach – daje jednak szerszą wiedzę, bardziej uniwersalne umiejętności prawnicze (niekoniecznie związane z prawem aktualnie obowiązującym). Dwustopniowy (boloński) system studiów jest trudny do pogodzenia z obecnym modelem uniwersyteckim. Nie wiadomo, do jakiej aktywności zawodowej miałby przygotowywać pierwszy stopień studiów w systemie bolońskim. Wielkim problemem studiów jest ich masowy charakter. Powstaje coraz więcej uczelni, coraz więcej osób studiuje na studiach niestacjonarnych. Powoduje to brak bezpośredniego kontaktu z nauczycielem akademickim oraz brak możliwości wyłonienia zdolniejszych studentów. Praca uczonych na wielu etatach powoduje skrócenie czasu na uprawianie nauki. Wprowadzanie standardów nauczania z jednej strony jest koniecznością, z drugiej godzi w autonomię uczelni. Powoduje także problemy podczas prowadzenia studiów wspólnie z uczelnią zagraniczną (wtedy uczelnie muszą spełnić oba standardy). Permanentny jest problem odpłatności za studia. Zaniedbuje się kształtowanie postaw etycznych, choć można to czynić zarówno na studiach, jak i na aplikacji. Zaniedbuje się kształtowanie rozumowań prawniczych w formie ustnej i pisemnej. Jedną z przyczyn jest zbyt częste stosowanie testów egzaminacyjnych. Rozumowań prawniczych nie pomaga ukształtować także praca magisterska, gdyż jest ona często jedyną poważniejszą pracą pisemną podczas studiów. Coraz częściej zachodzi potrzeba prowadzenia wykładów także w językach obcych. Rodzi się pytanie, czy studia winny stwarzać możliwość wykonywania zawodów prawniczych także za granicą. Ponieważ prawo szybko się zmienia, wydziały powinny tworzyć możliwość dokształcania się absolwentów (studia podyplomowe, kursy).

2. Przygotowanie do zawodów prawniczych. Czy aplikacja winna przygotowywać do jednego zawodu czy do wielu? Czy powinno się otrzymywać uprawnienia zawodowe zaraz po studiach? Jakie powinny być opłaty za aplikację? Jak przygotowywać do wykonywania zawodu w innym państwie? Jak przygotować obcokrajowców do wykonywania zawodu w Polsce? Czy uczelnie prawnicze winny przygotowywać do wykonywania innych form zawodu niż klasyczne (np. praca w administracji, służbie więziennej, obsługa kancelaryjna firm prawniczych)? Dziś wymaga się od takich pracowników większej wiedzy, być może jest to dziedzina, w której uczelnie powinny odpowiedzieć na zapotrzebowanie praktyki?

3. Kształcenie kadr w naukach prawnych. Masowość studiów doktoranckich obniża ich poziom. Jak powinna wyglądać droga naukowa po studiach zagranicznych? Przepisy pozwalają na doktorat bez studiów prawnych, ale czy nie powinno być tutaj jakichś dodatkowych wymogów? Podobnie w przypadku nostryfikacji zagranicznego doktoratu: czy powinna być dokonywana automatycznie czy też należy stosować dodatkowe wymogi?

W dyskusji nad referatami powszechnie wskazywano, że wzrost liczby studentów doprowadził do obniżenia jakości nauczania. Zagrożeniem dla poziomu nauczania jest także powstanie „biznesu edukacyjnego”: prowadzenie uczelni tak, aby przynosiły jak największe zyski, bez względu na konsekwencje, jakie się z tym wiążą. Wskazano, że wprowadzenie standardów edukacyjnych i państwowej kontroli procesu nauczania nie jest konieczne dla uczelni renomowanych – te zwykle same dbają o odpowiedni poziom. Jest jednak konieczne w przypadku nowych, komercyjnie nastawionych placówek. Bywa nawet, że rzetelni naukowcy są prześladowani przez „biznes edukacyjny”, gdyż nie przynoszą uczelni tyle zysków, ile się od nich oczekuje. Krytykowano pomysły tworzenia nowych zawodów prawniczych i ich wykonywania na zasadzie licencji. Wskazano, że ogromnym problemem są plagiaty, „ściąganie” podczas egzaminów, pisanie prac (np. magisterskich) przez wynajęte osoby; niestety uczelnie nie wspierają uczonych w walce z tymi patologiami. Pewnym rozwiązaniem byłoby pisanie pracy magisterskiej (lub licencjackiej) na miejscu, po odbyciu seminarium. Poziom studentów można podnieść poprzez przywrócenie egzaminów wstępnych. Niepokojący jest uwiąd krytyki naukowej i prześladowania wobec osób piszących prace krytyczne. Zatrważający jest poziom kadry, nie zwalnia się ludzi nieodpowiednich do pracy na niwie naukowej, co prowadzi np. do blokowania miejsc przez 60-letnich adiunktów.

Postawiono także pytanie, jaka powinna być rola Komitetu Nauk Prawnych. Czy winien się on ograniczać – jak dotychczas – do pracy seminaryjnej czy też rozpocząć nowe formy działalności. W odpowiedzi wskazywano, że Komitet jest przedstawicielem środowisk naukowych i powinien je reprezentować wobec władz i społeczeństwa. Jego członkowie zostali wybrani w sposób demokratyczny, cieszą się więc zaufaniem środowiska. W kontekście tematu obecnego posiedzenia Komitet powinien przyjrzeć się istocie studiów prawniczych. Należy sygnalizować i poddać krytyce zjawiska szkodliwe w edukacji. Formułować oceny poziomu wiedzy przekazywanej studentom. Komitet może też pełnić funkcję ekspercką, wskazywać rekomendowane modele postępowania, tworzyć zbiory „dobrych praktyk”. Rekomendacje Komitetu można adresować zarówno do władz uczelni, jak i organów państwa. Interwencji wymaga także poziom legislacji w Polsce. Mamy bowiem do czynienia z gwałtownym i stałym obniżaniem się jej poziomu. Można spotykać się z przedstawicielami parlamentu, komisji sejmowych, aby uświadomić im, jak wielką szkodę wyrządza się stanowiąc złe prawo. Należy upubliczniać te spotkania i piętnować zachowania, które są zagrożeniem dla jakości tworzonego prawa. Niedopuszczalne jest na przykład karanie sejmowych ekspertów od legislacji za wypowiadanie przez nich poglądów wypływających z ich fachowej wiedzy. Można także współpracować z pokrewnymi komitetami PAN, aby wzmocnić siłę takich działań.

Postanowiono, że prezydium Komitetu przygotuje podsumowanie debaty.

Komitet podjął także uchwałę w sprawie postępowań lustracyjnych prowadzonych w sprawie jednego z posłów i jednego z sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Uchwała opublikowana jest na niniejszej stronie www oraz w numerze 12/2009 Państwa i Prawa.

Dr Paweł Kamela