POSIEDZENIE KOMITETU NAUK PRAWNYCH PAN
(WARSZAWA, 26.3.2015 r.)
Członkowie Komitetu Nauk Prawnych PAN uczcili minutą ciszy pamięć zmarłego 9.2.2015 r. prof. P. Winczorka, członka Komitetu, Trybunału Stanu oraz Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów, przewodniczącego Zespołu Stałych Ekspertów Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, Profesora WPiA UW, wybitnego znawcę prawa konstytucyjnego oraz autora licznych publikacji naukowych i popularyzatorskich.
Przedmiotem posiedzenia, któremu przewodniczył prof. M. Wyrzykowski, był status metodologiczny filozofii prawa, ze szczególnym uwzględnieniem jej relacji z socjologią i teorią prawa. Wprowadzeniem do dyskusji był referat prof. J. Zajadły pt. „Filozofia prawa – pyta filozof, odpowiada prawnik”.
Nawiązując do tezy A. Kaufmana, że „w filozofii prawa pytania zadaje prawnik, a odpowiada filozof”, w dyskusji wyrażono pogląd o konieczności odwrócenia ról prawnika i filozofa na gruncie filozofii, która jest tworzona w obrębie prawoznawstwa i stanowi jego integralną część (prof. J. Zajadło). Nie ma wszakże przeszkód, aby prawnik wykorzystujący podstawowe instrumenty filozoficzne udzielił odpowiedzi na pytania: co jest? jak być powinno? co zrobić, aby poznać, jak być powinno i co być powinno? (prof. J. Zajadło, prof. E. Łętowska). Celowa jest integracja dogmatyki prawa i filozofii prawa, a w zakres tej ostatniej zasadne jest włączenie zarówno socjologii prawa, filozofii prawa sensu stircto i filozofii dogmatyk prawniczych (prof. J. Zajadło).
Niewątpliwie problemy filozoficzne zawsze interesowały zagranicznych prawników, w Polsce zaś kwestia ta wybrzmiała na nowo w okresie przełomu w związku z pytaniem o nowe aksjologiczne fundamenty systemu prawnego. Doniosłość pytań filozoficznych i problemów aksjologicznych dla rozważań prawników nie uzasadnia jednak sama w sobie zacierania różnic między filozofią a teorią prawa oraz dogmatyką. Abstrahując od faktu, że polska nauka nie ma wybitnych rdzennych koncepcji filozoficznoprawnych, zauważono, iż teoria prawa buduje modele, teorie zjawisk prawnych, która opisuje te zjawiska i wyjaśnia. Nie odpowiada natomiast na pytanie: jak być powinno? Pytanie to jest jednak niewyzbywalne dla nauk prawnych. W tym kontekście ujawnia się rola dogmatyki prawa, która na własny użytek odpowiada na pytanie: jak być powinno? Odpowiedź na to pytanie jest udzielana przez prawnika rozwiązującego konkretny problem społeczny, nie z perspektywy filozoficznoprawnej (prof. S. Wronkowska).
Postulat integracji filozofii i dogmatyki prawa, jak również integracji w obrębie samej filozofii prawa nieuchronnie wiąże się z ryzykiem metodologicznym (prof. E. Łętowska, prof. L. Kubicki, prof. S. Wronkowska, J. Zajadło). Widać to na przykładzie badań interdyscyplinarnych, które nie spełniając wymogów metodologicznych nauk prawnych, mogą doprowadzić do dezintegracji prawoznawstwa (prof. J. Zajadło). W tym kontekście ujawniają się zaś niedostatki w programach studiów prawniczych. Przyczyna problemu komunikacji merytorycznej i metodologicznej dogmatyków, teoretyków i filozofów leży m.in. w sposobie organizacji tych studiów. Metodologia i prawoznawstwo są wszakże marginalizowane (prof. E. Łętowska). Błędem dydaktyki jest to, że nauka filozofii, teorii, historii prawa realizowana jest oddzielnie, czego konsekwencją jest m.in. nieumiejętność szerszego ujęcia problemu przez studentów. Jednym z rozwiązań powinny stać się wykłady o „przekrojowym” charakterze – omawiające kolejne zmiany i przekształcenia poszczególnych instytucji prawnych, pojęć, np. suwerenności, wolności, demokratycznego państwa prawnego (prof. S. Wronkowska).
W drugiej części posiedzenia Komitet wysłuchał informacji prof. E. Łętowskiej o przebiegu wyborów prezesa PAN. W związku ze zmianą przepisów ustawowych pod koniec drugiej kadencji urzędującego prezesa PAN sformułowano pytanie, czy zmianę prawa należy traktować jako równoznaczną ze zniesieniem ograniczenia liczby kadencji. Przeważył pogląd, że wejście w życie nowych przepisów nie uzasadnia nowego sposobu liczenia kadencji, a osoba piastująca stanowisko prezesa PAN przez dwie kadencje nie może ponownie ubiegać się o wybór. Kolejny problem, jaki ujawnił się w toku wyborów, dotyczył znaczenia głosów wstrzymujących się. Ich kwalifikację uznano za istotną w kontekście oceny legitymacji osoby wybranej do zajmowania stanowiska prezesa PAN. Zważywszy, że w toku pierwszej tury wyborów oddano znaczącą liczbę głosów wstrzymujących się, powstało pytanie, czy głosy te doliczają się do głosów nieważnych. Zaproponowaną w trakcie procesu wyborczego zmianę procedury wyborczej i kwalifikacji głosów wstrzymujących się ostatecznie odrzucono. Wybory wygrał prof. J. Duszyński.
Komitet przyjął także informację prof. K. Działochy o rezygnacji z funkcji zastępcy redaktora naczelnego miesięcznika „Państwo i Prawo”.
Michał Ziółkowski
Sprawozdanie zostało opublikowane na łamach miesięcznika "Państwo i Prawo" wydawanego przez Wolters Kluwer Polska.