Kategoria: Sprawozdania z kadencji 2011-2015
Odsłon: 987

POSIEDZENIE KOMITETU NAUK PRAWNYCH PAN

(WARSZAWA, 13 III 2014)

 Przedmiotem posiedzenia Komitetu Nauk Prawnych PAN, któremu przewodniczył prof. M. Wyrzykowski, była problematyka dekonstrukcji systemu prawa w warunkach płynnej nowoczesności. Do dyskusji wprowadziła prof. E. Łętowska, wygłaszając referat „Paradygmat prawa europejskiego – czyżby prawo w płynnej nowoczesności”. Drugą część posiedzenia poświęcono kryteriom parametrycznej oceny czasopism afiliowanych przy Komitecie Nauk Prawnych oraz pracy zespołu powołanego do przygotowania projektu jednolitych zasad cytowania aktów normatywnych oraz prawniczych publikacji naukowych. W posiedzeniu wziął udział redaktor naczelny „Państwa i Prawa” – prof. A. Wróbel.

Omówione przez prof. E. Łętowską przejawy „płynnej nowoczesności” skłaniają w pierwszej kolejności do pytania o przydatność oraz adaptowalność Kelsenowskieji geometrycznej wizji systemu prawa (prof. P. Winczorek, prof. K. Działocha). W wielopoziomowej strukturze aktów normatywnych, wydawanych i interpretowanych przez różne ograny władzy, ulokowane w rożnych i względnie autonomicznych wobec siebie centrach decyzyjnych, na atrakcyjności zyskują założenia postmodernistyczne i dekonstrukcjonistyczne (prof. P. Winczorek). W sferze stanowienia i stosowania prawa stopniowo zanika granica między centrum a peryferiami systemu. Zarazem w obrębie niektórych gałęzi prawa następuje całkowite zatarcie tej granicy i powstanie wielu konkurujących ze sobą centrów decyzyjnych (prof. A. Wróbel).

Alternatywnym rozwiązaniem staje się nieustanne rozróżnianie narodowego, ponadnarodowego i międzynarodowego rozumienia (perspektyw) systemu prawa oraz poszukiwanie punktów wspólnych, niwelowanie różnic. Jedną z nieuchronnych konsekwencji „płynnej nowoczesności” jest bowiem zerwanie związku między systemem prawa a granicą państwa narodowego (dr K. Osajda). W staraniach tych pomocne dla prawników powinny okazać się ustalenia socjologów i filozofów (prof. M. Płatek). Historycznie uzasadnione i zrozumiałe jest – stawiane coraz częściej w dyskursie prawniczym – pytanie o konieczność i celowość odwołania się do ustaleń innych nauk. Towarzysząca od zawsze prawnikom tęsknota za modelowym ujęciem systemu prawa doprowadziła wszakże w XIX w. do otwarcia się nauk prawnych na ustalenia matematyków oraz przyrodników (prof. W. Dajczak).

Niezależnie od źródeł inspiracji prawników, wpływu globalizacji na kulturę prawną, prawo musi być traktowane w kategoriach systemowych. O prawie nie można sensownie myśleć inaczej niż o systemie (prof. J. Błeszyński, prof. S. Wronkowska-Jaśkiewicz). Współcześnie nie chodzi jednak o uporządkowany w klasycznie hierarchiczny sposób zbiór. Tak rozumianym systemem nie sposób bowiem objąć norm znajdujących swe źródło w przepisach międzynarodowych i ponadnarodowych. Byłby on trudny do uzgodnienia z dynamicznie rozwijającym się prawem Unii Europejskiej, które pozbawione jest wszakże rozbudowanych i – innych niż konstytucyjne – podstaw dogmatycznych (prof. K. Działocha). System należy traktować jako układ spójny i pozbawiony elementów rozsadzających. Hierarchia stanowi zaś jeden z możliwych sposobów uczynienia systemu spójnym. Współcześnie najistotniejsze jest wyeliminowanie z systemu elementów go destabilizujących i dekonstruujących (prof. S. Wronkowska-Jaśkiewicz).

Ciężar analizy przesuwa się zatem z konstruowania statycznych, inspirowanych geometrią, modeli na rzecz poszukiwania reguł kolizyjnych, podejmowania działań naprawczych i usuwania kolizji (prof. E. Łętowska, prof. S. Wronkowska-Jaśkiewicz, prof. A. Wróbel). Względnie niezależne od siebie centra stanowiące lub stosujące prawo skazane są bowiem na współdziałanie w następstwie stopniowego zaniku jednowymiarowej, geometrycznej struktury systemu (prof. A. Wróbel, prof. E. Łętowska). Brak refleksji nad stosownymi regułami kolizyjnymi doprowadzi nie tylko do partykularyzmu na poziomie centrów decyzyjnych, ale będzie również skutkować oddalaniem się od siebie dogmatyk poszczególnych gałęzi prawa (prof. A. Wróbel, prof. Z. Kmieciak).

Członkowie Komitetu zgodzili się, że kluczowe znaczenie w tym kontekście ma wszechstronna, rzetelna znajomość teorii wykładni. Spójność koncepcji wykładni oraz zapobieganie dekompozycji jej reguł stanowić powinny przedmiot troski zarówno przedstawicieli doktryny prawa, jak i organów orzekających, ze szczególnym uwzględnieniem najwyższych instancji sądowych (prof. Z. Kmieciak). Wielość merytorycznych i kompetencyjnych powiązań, łączących normy w obrębie jednego systemu prawa, skutkuje w orzecznictwie sądowym pokusą nadużycia językowych reguł wykładni (prof. P. Winczorek). Rozstrzygnięcie odwołujące się do paremii clara non sunt intepretanda, i ograniczające się jedynie do treści wyrażonych explicite w przepisach prawnych lub zastosowania rozumowania a contrario,są łatwe przecież do uzasadnienia. Znacznie trudniejsze jest wnioskowanie z zasad prawa, wnioskowanie a similii lub zastosowanie analogii. Odwołanie do językowych dyrektyw wykładni zwalnia organ rozstrzygający z konieczności dokonywania wyborów aksjologicznych, ważenia konkurujących ze sobą wartości oraz uzasadniania in casu pierwszeństwa jednej z zasad prawa wobec innej (prof. J. Błeszyński, prof. Z. Kmieciak, prof. P. Winczorek).W tym kontekście zwrócono uwagę, że na gruncie prawa kanonicznego, ukierunkowany na dążenie do prawdy, proces wykładni obejmuje zarówno odtwarzanie znaczenia słów użytych w tekście, jak i uwzględnianie miejsc paralelnych, kontekstu użycia tych słów oraz adekwatnego zwyczaju, jeżeli taki istnieje (prof. M. Sitarz).

W drugiej części posiedzenia Komitet wysłuchał informacji prof. A. Wróbla o działalności „Państwa i Prawa”. Redaktor naczelny krytycznie odniósł się do kryteriów i wyników parametrycznej oceny miesięcznika. Ministerialne kryteria, spośród których zaledwie jedna trzecia ma charakter merytoryczny, prowadzą do rażąco niesprawiedliwych wyników, które nie odzwierciedlają rzeczywistej wartości naukowej czasopisma (prof. J. Błeszyński). Efektem jest zrównanie periodyków o doniosłej w skali kraju roli, spełniających funkcję integrującą, z periodykami o charakterze lokalnym, o niewielkim znaczeniu teoretycznym i skromnej tradycji wydawniczej (prof. K Działocha, prof. L. Kubicki, prof. R. Mojak, prof. M. Płatek). Członkowie Komitetu podzielili pogląd prof. A. Wróbla, że „Państwo i Prawo” jest nie tylko renomowanym prawniczym czasopismem naukowym, ale stanowi „zjawisko kulturowe”. Przemawia za tym nie tylko 70 lat nieprzerwanej publikacji, skład kolegium redakcyjnego, ale przede wszystkim doniosłość debat i polemik, jakie miały i mają miejsce na łamach miesięcznika. Od blisko 50 lat sąd konkursowy „Państwa i Prawa” przyznaje jedne z najważniejszych i najbardziej prestiżowych w kraju nagród na najlepsze prace doktorskie i habilitacyjne. Postanowiono o podjęciu niezbędnych działań w celu zmiany wyników parametrycznej oceny „Państwa i Prawa” oraz „Polish Yearbook of International Law”.

Komitet przyjął sprawozdanie dr. K. Osajdy z prac zespołu odpowiedzialnego za przygotowanie projektu jednolitych zasad cytowania aktów normatywnych oraz prawniczych publikacji naukowych. Członkowie Komitetu podtrzymali pogląd o potrzebie dalszej bliskiej współpracy środowiska naukowego z przedstawicielami wydawnictw oraz satysfakcją potwierdzili mandat dr. K. Osajdy do prowadzenia dalszych prac zespołu.