POSIEDZENIE KOMITETU NAUK PRAWNYCH

(Warszawa, 27.09.2018 r.)

 

            Posiedzenie Komitetu Nauk Prawnych PAN, któremu przewodniczył prof. M. Zubik, poświęcone zostało analizie zjawiska dokonywania takiej wykładni przepisów ustawy zasadniczej, która nie znajduje podstaw w świetle ustaleń nauki prawa, a jej rezultat pozostaje w sprzeczności z postanowieniami Konstytucji.

            Wprowadzenie do dyskusji na temat „Interpretatio constitutionis hostilis?” wygłosił prof. J. Zajadło (UG). Na wstępie podkreślił, że związek prawoznawstwa z polityką jest zjawiskiem naturalnym. Nie wolno go jednak mylić z upolitycznianiem prawoznawstwa. Za naganne uznał wykorzystywanie prawoznawstwa do doraźnych celów politycznych. Odnosząc się do tytułu swojego wystąpienia, prof. J. Zajadło wskazał, że samo pojęcie „wykładni wrogiej wobec konstytucji” na gruncie języka polskiego w zasadzie nie występuje. „Wykładnia wroga wobec konstytucji” sprowadza się zatem do politycznej taktyki, na którą składa się teatralna wola przestrzegania konstytucji z jednoczesnym obudowywaniem konstytucji różnymi sformułowaniami prowadzącymi de facto do zmiany jej treści. Referent odniósł się do kilku przypadków z ostatnich miesięcy. Po pierwsze, zjawisko to dało się zaobserwować na przykładzie zastosowania przez Prezydenta RP prawa łaski wobec osoby pełniącej funkcję publiczną, skazanej nieprawomocnym wyrokiem sądu. Działaniom faktycznym Prezydenta RP towarzyszyła wykładnia przepisów Konstytucji, która podkreślała nie tylko fakt istnienia prawa łaski jako prerogatywy Prezydenta RP, ale również brak konstytucyjnej regulacji limitującej zastosowanie przez niego prawa łaski. Argumentacja ta stała jednak w jawnej sprzeczności z koncepcją prawa łaski zawartą chociażby w projekcie nowej konstytucji przygotowanej przez obóz polityczny Prezydenta RP jeszcze w 2010 r. Tym samym zastosowano prawo łaski nie tylko wbrew wcześniejszym poglądom własnego obozu politycznego, ale przede wszystkim dokonano wykładni „wrogiej” wobec treści obowiązującej Konstytucji. Po drugie, istotnym przykładem „wykładni wrogiej wobec konstytucji” może być uchwalenie przez Sejm 22.12.2015 r. ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Ustawa ta była przedmiotem prac Senatu z udziałem prawników ze służb legislacyjnych parlamentu, którzy zgłosili kilkadziesiąt wątpliwości konstytucyjnych odnoszących się do rozwiązań przyjętych w ustawie. Senatorzy zignorowali wówczas wypracowane w nauce oraz praktyce zasady i reguły interpretacyjne en bloc, pominięto ekspertyzy służb legislacyjnych parlamentu, dokonując politycznej instrumentalizacji prowadzącej wprost do stosowania „wykładni wrogiej wobec konstytucji”, tym bardziej że większość wątpliwości parlamentarnych ekspertów podzielił później Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9.03.2016 r. Po trzecie, przykładem działań „wykładni wrogiej wobec konstytucji” jest nowelizacja ustawy o zgromadzeniach. Mimo wprowadzenia pozornie bardziej liberalnych rozwiązań ustawowych ustanowienie nowej konstrukcji uprzywilejowanych zgromadzeń cyklicznych prowadzi do konfliktu z zasadą in dubio pro libertate oraz proporcjonalności wynikającej z art. 31 Konstytucji. Jak twierdzi referent, wprowadzenie do ustawy uprzywilejowanej kategorii zgromadzeń cyklicznych wynika z politycznej instrumentalizacji – tworzenia konstrukcji prawnej specjalnie dla konkretnej uroczystości organizowanej wielokrotnie przez opcję polityczną sprawującą rządy.

            W kontekście coraz częstszego stosowania przez prawoznawców „wykładni wrogiej wobec konstytucji” prof. J. Zajadło uznał za przydatne stosowanie wypracowanego w amerykańskim systemie prawnym dekalogu zasad prawidłowej współpracy naukowców z władzami publicznymi. Współpraca ta ma się opierać na rzetelnej i uczciwej opinii o obowiązującym prawie. Przygotowywana opinia musi zawierać wszechstronną informację o ograniczeniach władzy. Współpraca ta podlega szczególnej odpowiedzialności ze względu na brak sądowej kontroli świadczonego doradztwa. Opinia powinna uwzględniać zarówno bieżącą politykę, jak i dotychczasową tradycję, powinna też zawierać stanowiska wszystkich trzech władz oraz być sporządzona w sposób jasny i w formie pisemnej. Doradztwo powinno być świadczone z najwyższą, profesjonalną jakością. Ponadto powinna uwzględniać wszystkie istniejące w tej sprawie poglądy i do nich się odnosić., a jej charakter musi być uprzedni. Sporządzanie opinii powinno odbywać się tylko w granicach własnych kompetencji.

            W ramach dyskusji podkreślono zasadność prowadzenia dialogu ze wszystkimi uczestnikami życia publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem naukowców zajmujących stanowiska w sprawach publicznych, a także sprzeciwianie się przypadkom „wykładni wrogiej wobec konstytucji”. Ze względu na rzetelność oraz odpowiedzialność w nauce nie należy rozdzielać przypadków posługiwania się „wykładnią wrogą wobec konstytucji” od autorów tych poglądów (prof. M. Wyrzykowski, prof. E. Łętowska, prof. S. Waltoś). Podkreślono również swoistą bezsilność nauki prawa wobec przypadków stosowania takich sposobów wykładni Konstytucji. Ma ona źródło w dążeniu systemów totalitarnych do odcinania się od tradycji zakorzenionych w systemie państwa, za którą odpowiedzialność dzierżą wspólnie wszyscy prawoznawcy (prof. M. Matczak). W dyskusji odniesiono się również do konieczności pogłębionej oceny działalności populizatorskiej osób ubiegających się o awans naukowy (prof. M. Matczak, prof. J. Zajadło, prof. R. Grzeszczak, prof. S. Waltoś). Za celowe uznano również akcentowanie, że poglądy będące przejawem „wykładni wrogiej wobec konstytucji” nie mają waloru naukowego (prof. J. Pisuliński).

 

 

Eryk Gołębiowski

 

Sprawozdanie opublikowano na łamach miesięcznika „Państwo i Prawo” (nr 4/2019), wydawanego przez Wolters Kluwer Polska.