Komitet Nauk Prawnych

Uchwała Komitetu Nauk Prawnych PAN z dnia 06 kwietnia 2020 r.

UCHWAŁA NR 1/2020*

KOMITETU NAUK PRAWNYCH POLSKIEJ AKADEMII NAUK

z dnia 06 kwietnia 2020 r.

Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, uchwala, co następuje:

 

Komitet Nauk Prawnych PAN wielokrotnie zabierał głos w sprawach, które dotyczą podstaw funkcjonowania, zasad i wartości państwa prawa. Zwracał uwagę na niebezpieczeństwa związane z naruszaniem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawa unijnego oraz międzynarodowego.

Dziś, w obliczu historycznego, globalnego wyzwania dla rządów i społeczeństw, przyjmowane są rozwiązania mające łagodzić niebezpieczeństwa i skutki wywołane przez pandemię COVID19. Rozwiązania te nieuchronnie ingerują w istotę wolności i praw człowieka. Daleko wykraczają one poza to, co jest zwykłym sposobem funkcjonowania społeczeństwa oraz państwa. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewidziała stosowne nadzwyczajne instrumenty - jednak organy państwa z nich nie korzystają. Wprowadza się w to miejsce, nieproporcjonalnie, kolejne ograniczenia wolności i praw jednostek. A efektywnie działające środki ochrony praw człowieka nie istnieją. Obawy i zastrzeżenia dotyczą zakresu, czasu stosowania tych rozwiązań, a także rzeczywistych intencji ustawodawcy.

Walka z zagrożeniem dla życia i zdrowia obywateli trwa w Polsce równolegle z przygotowaniami do wyborów. Szerząca się pandemia niweczy możliwość realizacji kalendarza wyborczego. Jednocześnie wprowadza się - sukcesywnie i chaotycznie - zmiany w samym prawie wyborczym, w sposób nielicujący z powagą sytuacji i powagą kluczowej dla demokracji instytucji wyborów.

Troska o wspólne dobro, a także o rozumne, jak również efektywne i proporcjonalnie działające prawo, skłania Komitet Nauk Prawnych PAN do podjęcia zdecydowanego apelu o niezwłoczne doprowadzenie do stanu zgodności z Konstytucją RP, poprzez wprowadzenie właściwych, przewidzianych w niej, odpowiednich do sytuacji nadzwyczajnychśrodków.

Uchwała Komitetu Nauk Prawnych PAN z dnia 2 X 2019 r.

 

UCHWAŁA NR 1/2019

KOMITETU NAUK PRAWNYCH POLSKIEJ AKADEMII NAUK

Z DNIA 2 PAŹDZIERNIKA 2019 R.

W SPRAWIE KONIECZNYCH I PILNYCH ZMIAN

DOTYCZĄCYCH LISTY NAUKOWYCH CZASOPISM PRAWNICZYCH

 

„Konstytucja dla nauki” miała przyczynić się do podniesienia poziomu prowadzonych badań naukowych w Polsce. Dotychczasowy wykaz czasopism naukowych, zwłaszcza tzw. lista B, zawierał wiele periodyków, których poziom naukowy był bardzo zróżnicowany. Obok uznanych czasopism prawniczych znajdowały się w nim również periodyki, których poziom naukowy mógł budzić zasadne wątpliwości. Oparta na formalnych kryteriach punktacja budziła wiele zastrzeżeń, przez co wyrażona punktami ocena wielu znakomitych czasopism nie odpowiadała ich rzeczywistemu znaczeniu dla nauki prawa. Dlatego środowisko naukowe spodziewało się, że w nowym wykazie czasopism naukowych znajdą się najlepsze dotychczasowe czasopisma prawnicze, zaś słabe zostaną pominięte. Nie należy się zatem dziwić, że naukowe środowisko prawnicze z zaskoczeniem i niepokojem przyjęło opublikowany 31 lipca 2019 r. nowy wykaz czasopism naukowych. Wprawdzie znalazło się w nim ponad 1000 czasopism przypisanych do nauk prawnych, w tym 96 polskich, jednak zabrakło wielu najbardziej uznanych i prezentujących najwyższy poziom polskich periodyków. Wśród pominiętych czasopism można przykładowo wymienić: „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych”, „Europejski Przegląd Sądowy”, „Glosa”, „Finanse Komunalne”, „Kontrola Państwowa”, „Kwartalnik Prawa Prywatnego”, „Monitor Prawniczy”, „Monitor Podatkowy”, „Monitor Prawa Pracy”, „Orzecznictwo Sądów Polskich”, „Palestra”, „Polski Proces Cywilny”, „Problemy Kryminalistyki”, „Prokuratura i Prawo”, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego”, „Przegląd Prawa Handlowego”, „Przegląd Sądowy”, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, „Rejent”, „Samorząd Terytorialny”, „Studia Prawa Prywatnego”, „ZNUJ. Prace z Prawa Własności Intelektualnej”. Nieobecności tych periodyków nie może rekompensować duża liczba czasopism, które znalazły się na tzw. liście wsparcia czasopism naukowych (ponad 50 czasopism prawniczych), gdyż większość z nich ma lokalny zasięg i niewielkie jak dotąd znaczenie dla rozwoju tej dyscypliny naukowej. W przypadku wielu działów prawa brak jest w obecnym wykazie specjalistycznych czasopism. Dotyczy to tak ważnych gałęzi prawa jak np. prawo i postępowanie karne, prawo handlowe, postępowanie cywilne, prawo samorządu terytorialnego, prawo własności intelektualnej. W przypadku innych działów prawa w wykazie znajduje się zaledwie kilka tytułów. Zamiast zatem wzmocnienia dobrych polskich czasopism prawniczych nowy wykaz może przyczynić się wręcz do ich likwidacji z uwagi na brak zgłoszeń nowych artykułów, skoro za publikację w nich autorzy otrzymać mogą zaledwie 5 punktów, a za publikację w czasopismach znajdujących się w wykazie - co najmniej 20 pkt. Ma to niebagatelne znaczenie wobec zbliżającej się ewaluacji dyscyplin naukowych. Młodzi naukowcy nie będą publikowali w uznanych czasopismach prawniczych spoza wykazu, gdyż taka publikacja nie pozwala na otwarcie przewodu doktorskiego.

Istotnym mankamentem nowego wykazu czasopism naukowych jest też brak w nim uznanych i cenionych zagranicznych czasopism prawniczych, zwłaszcza z kręgu europejskiej kultury prawnej. Dotyczy to większości czasopism prawniczych z Francji, Niemiec, Szwajcarii czy Włoch. Może to nie tylko negatywnie wpłynąć na współpracę polskich prawników z europejskimi ośrodkami naukowymi, ale także stanowić barierę dla uzyskiwania stopni naukowych w Polsce przez osoby, które publikowały za granicą i chciałyby powrócić do Polski, aby tu prowadzić dalszą działalność badawczą.

Komitet Nauk Prawnych zwraca uwagę na szczególną rolę nauki prawa w kształtowaniu polskiego porządku prawnego i rozwoju instytucji prawnych. Bez rozwiniętej nauki prawa nie będzie dobrze funkcjonujących i sprawnych sądów, urzędów państwowych, a gospodarka będzie napotykała bariery prawne. Dlatego niezbędne jest rozwijanie polskiej myśli prawniczej. Prawo ma bowiem w dużej mierze charakter lokalny. Oczekiwanie, że polscy prawnicy będą publikowali w znajdujących się w nowym wykazie czasopismach wydawanych w USA, Kanadzie, Ameryce Południowej, Australii, Azji czy Afryce, jest nierealne, gdyż czasopisma te skierowane są przede wszystkim do prawników z tych regionów świata. Sporadycznie zatem mogą w nich być zamieszczane teksty dotyczące prawa polskiego. Równie rzadkie będą publikacje w wielu czasopismach, które prócz opracowań z zakresu nauk prawnych publikują również opracowania z innych dyscyplin naukowych, takich jak psychologia, socjologia, nauki medyczne, informatyka, czy zarządzanie. Czytelnikami tych periodyków są na ogół nieprawnicy, dlatego takie publikacje nie mają większego znaczenia dla rozwoju nauki prawa, a służą raczej popularyzacji prawa i podnoszeniu kultury prawnej. Z tych powodów niezwykle ważne jest, aby wykaz czasopism naukowych zawierał najlepsze polskie czasopisma prawnicze.

Komitet Nauk Prawnych PAN wzywa Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego do rzeczywistego dialogu ze środowiskiem prawniczym w celu zmiany wykazu czasopism naukowych w taki sposób, aby odzwierciedlał on rzeczywiste znaczenie polskich czasopism prawniczych. Niestety, dotychczasowe apele, w których zwracano uwagę na nieadekwatność przyjętych kryteriów tworzenia wykazu w odniesieniu do nauk prawnych, zostały przez Ministerstwo zlekceważone. Dotyczy to także krytycznych uwag dotyczących sposobu tworzenia nowego wykazu przedstawionych w liście zespołu ekspertów powołanego w celu przygotowania projektu wykazu czasopism naukowych z zakresu nauk prawnych skierowanym do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Brak transparentności procesu przygotowania nowego wykazu, wyrażający się np. w zmianach punktacji proponowanej przez zespół ekspertów dla czasopism prawniczych przez Komitet Ewaluacji Nauki, w którym nie zasiada żaden prawnik, bez przedstawienia uzasadnienia tych decyzji, jest tego najlepszym przykładem. Podobnie decyzja o zamieszczeniu w wykazie czasopism, które nie spełniały warunków określonych w rozporządzeniu z 7 listopada 2018 r. w sprawie sporządzania wykazów wydawnictw monografii naukowych oraz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych, świadczy o poważnym naruszeniu przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego zasady równego traktowania wszystkich wydawców czasopism prawniczych. Wreszcie, jako prawnicy nie możemy się zgodzić z nakazem stosowania nowego wykazu czasopism do publikacji ogłoszonych przed jego przyjęciem. Nowy wykaz powinien być stosowany do publikacji ogłoszonych dopiero po jego przyjęciu, a najlepiej dopiero po upływie pewnego czasu, aby nie zaskakiwać autorów publikowanych tekstów i wydawców.

Podnoszonych problemów niestety nie usuwa przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego projekt z 24 września 2019 r. zmiany rozporządzenia z 7 listopada 2018 r. Komitet Nauk Prawnych zwraca uwagę, że proponowany w tym projekcie uproszczony system wprowadzania do wykazu nowych czasopism naukowych nie pozwala na prawidłową ocenę ich znaczenia dla nauk prawnych, gdyż ocena ma być dokonywana przez Komitet Ewaluacji Nauki, a więc bez udziału ekspertów ze środowiska prawniczego. Uzasadnia to obawy, że podejmowane decyzje będą równie przypadkowe jak te dotyczące czasopism prawniczych w trakcie przygotowania obecnego wykazu. Projekt powinien zatem przewidywać obligatoryjne zasięganie przez Komitet Ewaluacji Nauki opinii w odniesieniu do czasopism prawniczych np. Komitetu Nauk Prawnych PAN lub innego ciała o charakterze eksperckim. Opinie te powinny być jawne. Wbrew bowiem zapowiedziom, nie poznaliśmy dotąd uzasadnienia decyzji podejmowanych przy tworzeniu obecnego wykazu czasopism naukowych.     

 

W głosowaniu wzięło udział 25 członków KNP PAN. Uchwałę przyjęto jednomyślnie.